Γουίλλιαμ Φώκνερ, η Βουή και η Μανία

Ο Γουίλλιαμ Φώκνερ μπροστά στη διάσημη γραφομηχανή του

Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο Γουίλιαμ Φώκνερ (1897-1962), ο μεγαλύτερος για πολλούς Αμερικανός συγγραφέας του 20ού αιώνα και ένας από τους κορυφαίους σε όλον τον κόσμο, δεν τελείωσε καν το γυμνάσιο. Το γεγονός είναι ακόμη πιο εντυπωσιακό αν σκεφθεί κανείς ότι αυτά που κατάφερε ως συγγραφέας ήταν ασύλληπτα: να μιλήσει με τη γλώσσα των χωρικών και των πνευματικά καθυστερημένων, να χρησιμοποιήσει τον εσωτερικό μονόλογο σε αφηγήσεις που δεν εκτυλίσσονταν σε κάποιο κοσμοπολίτικο περιβάλλον, αλλά στην αγροτική Αμερική και να περάσει το πνεύμα των Νότιων Πολιτειών μέσα από τεχνικές που υπήρξαν προϊόντα του ύστερου αστικού πολιτισμού της Ευρώπης (πιο συγκεκριμένα του εσωτερικού μονολόγου του Τζόις), χωρίς ταυτόχρονα να απομακρύνεται από τον ρεαλισμό, την ευαγγελική παράδοση και τον Σαίξπηρ. Πεθαίνοντας στα 65 του χρόνια άφηνε πίσω του ένα έργο που θα σημάδευε ανεξίτηλα την πεζογραφία του 20ού αιώνα και όχι μόνο δεν έχει ξεπεραστεί αλλά και κανένας ως τώρα δεν κατάφερε να το μιμηθεί.

Αυτός ο «μοναχικός λύκος», που έζησε μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας του, σε μια μικρή επαρχία της Πολιτείας του Μισισιπή, δεν είχε ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή, γνώρισε τη διασημότητα σε σχετικά μεγάλη ηλικία - και μάλιστα μετά την απονομή του βραβείου Νομπέλ το 1949 -, για πολλά χρόνια υπήρξε αλκοολικός και απέτυχε να σταδιοδρομήσει ως σεναριογράφος στο Χόλιγουντ. Υπήρξε απόλυτα αφοσιωμένος στο έργο του, γι' αυτό και το μόνο που ήθελε να γράφει η επιτύμβια πλάκα στον τάφο του ήταν: «έγραψε βιβλία και πέθανε».

Ο Φώκνερ κρατήθηκε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Έδωσε ελάχιστες συνεντεύξεις, οι επιστολές του είναι στεγνές και αυστηρά επαγγελματικές, και όλη του τη φλόγα και το πάθος τα πέρασε στα βιβλία του. Και τι πάθος, τι οργή, τι θαρραλέο και διεισδυτικό κοίταγμα στα σκοτεινά τοπία της συνείδησης! Δεν υπάρχει ούτε ένα βιβλίο του που να μη σε εντυπωσιάζει, όμως κάποια από αυτά, μαζί με τα συγκλονιστικά του διηγήματα, σε αφήνουν άφωνο. Ακόμη και το Ιερό, ένα μυθιστόρημα που όπως ομολόγησε «το έγραψε για χρήματα», είναι συγκλονιστικό. Τα μεγάλα του έργα βέβαια αποτελούν τα μυθιστορήματα Καθώς ψυχορραγώ, Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ, Φως τον Αύγουστο και, πάνω απ' όλα, το κορυφαίο του, ένα παγκόσμιο αριστούργημα που στέκεται δίπλα στο Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Προυστ, τον Οδυσσέα του Τζόις και τα μεγάλα έργα του Ντοστογέφσκι. Πρόκειται για το Η βουή και η μανία, ο τίτλος του οποίου προέρχεται από την πέμπτη σκηνή στην πέμπτη πράξη του σαιξπηρικού Μακμπέθ.

* Η φυλακή του παρελθόντος
Όπως σε όλα σχεδόν τα μυθιστορήματά του έτσι και εδώ ο Φώκνερ διηγείται την ιστορία μιας τυπικής οικογένειας του αμερικανικού Νότου που ζει φυλακισμένη στο παρελθόν της. Παραβιάζοντας με ασυνήθιστη βία και εκπληκτική τεχνική την παραδοσιακή πεζογραφική αφήγηση, ο συγγραφέας αναπτύσσει την ιστορία του μέσω των αδελφών της οικογένειας Κόμπσον, εκ των οποίων ο πρώτος είναι πνευματικά καθυστερημένος, ο δεύτερος αιμομίκτης και ο τρίτος κωμικός σε βαθμό εξορισμού. Τα τρία αδέλφια είναι αφηγητές των τριών πρώτων κεφαλαίων. Όλα μιλούν για την αδελφή τους στήνοντας το πορτρέτο της μέσω των προσωπικών τους αναμνήσεων. Το κάθε κεφάλαιο έχει την ιδιαιτερότητά του και το ύφος του, το οποίο πηγάζει από την προσωπικότητα του κατά περίπτωση αφηγητή. Το πρώτο είναι αποσπασματικό και ωμό, το δεύτερο ιμπρεσιονιστικό, σκοτεινό και ονειρικό και το τρίτο ρεαλιστικό. Ωστόσο ολοκληρώνοντας κανείς την ανάγνωση του βιβλίου καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο ρεαλισμός του τελευταίου δεν είναι παρά μια μάσκα της οργής.
Στο τέταρτο κεφάλαιο το πρόσωπο της αδελφής εξαφανίζεται σαν να μην υπήρξε. Η αφήγηση τώρα συνεχίζεται σύμφωνα με τα κλασικά πρότυπα, λες και η οικογένεια Κόμπσον δεν μας ενδιαφέρει πλέον ή, πιο σωστά, λες και η κατάπτωση της οικογένειας Κόμπσον είναι μια παγκόσμια κατάπτωση. Όποτε η γραφή στρέφεται προς το παρελθόν μοιάζει να το επιχειρεί για να εξολοθρεύσει τα παράσιτα του παρόντος.

Αυτό το έργο της προδοσίας, της αγωνίας και της ασυνέχειας, του ανομολόγητου κρίματος, της παράλυσης που συνεπαίρνει τον αναγνώστη όπως ο φόβος καθηλώνει το θύμα μπροστά στον δολοφόνο είναι η ακραία μορφή της ψυχικής βίας στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ακόμη και το τελευταίο τμήμα του βιβλίου, το οποίο σφραγίζει η βιβλική και ως έναν βαθμό ευαγγελική παράδοση του Νότου, δεν μπορεί να αποκαταστήσει το σχίσμα που δημιουργούν η αρχέγονη βία και η μοντέρνα ασυνέχεια.

Μέσα στα χάσματα των αφηγήσεων αναπτύσσονται αναρίθμητα μυστικά - και εδώ αναγνωρίζουμε ένα από τα κύρια γνωρίσματα της τέχνης του Φώκνερ: όλα τα μυστικά μαζί - αλλά και το καθένα χωριστά - πολλαπλασιάζουν τη δύναμη της έντασης, όπως προκύπτει από τις σελίδες αυτού του αριστουργήματος του μεγάλου συγγραφέα, ο οποίος επεδίωκε, όπως έλεγε, μέσα σε μία πρόταση, ει δυνατόν, να περιλάβει όλο το παρελθόν και το παρόν.
Η Βουή και η μανία είναι ένα βιβλίο που δεν το διαβάζει κανείς μόνο μία φορά αλλά επιστρέφει σε αυτό, όπως συμβαίνει με όλα τα μεγάλα έργα. Ο Φώκνερ επιχείρησε να απαντήσει στο μετέωρο ως τότε ερώτημα: Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει για το παρελθόν στο παρόν χωρίς να χάσουν οι ήρωές του τη φωνή τους και δίχως να χρειαστεί να επέμβει ο ίδιος προκειμένου να αποκαταστήσει το ασύμβατο παρελθόντος και παρόντος, που βρίσκεται στην καρδιά του κάθε δράματος; Το καταπληκτικότερο εδώ είναι ότι το παρελθόν, από το οποίο προσπαθούν να απαλλαγούν οι ήρωες του Φώκνερ, διπλασιάζεται στο παρόν γιατί είναι ο φόβος και ο πόθος της παράφορης ζωής. Κανένας ως τώρα δεν έχει τολμήσει ή δεν έχει καταφέρει να μιλήσει έτσι για την άβυσσο της ανθρώπινης ψυχής.